Kroneman, L., Beer, R., Leenarts, L., Lindauer, R. (2015). Stapstenen. Motiverende groepstraining voor jongeren met traumaklachten.
Houten: Bohn Stafleu van Loghum, € 29,99.

In het werken met jeugdigen met gedragsproblemen stuiten we vaak op externaliserende problematiek. Daarom is er veel aandacht voor het beheersen van probleemgedrag, om schade voor anderen en voor de jongeren zelf te voorkomen. Soms blijkt het nodig om jeugdigen tegen hun zin op te nemen met een machtiging tot uithuisplaatsing. Gelukkig voor hen is er in de loop van de afgelopen jaren steeds meer aandacht gekomen voor hun geschiedenis van verwaarlozing en huiselijk geweld.

Het boek Stapstenen ‘Motiverende groepstraining voor jongeren met traumaklachten’ is met name voor deze moeilijke doelgroep ontworpen. Het gaat hier om jongeren van twaalf tot achttien jaar met uiteenlopende klachten als gevolg van ernstige en chronische traumatisering. Deze groepstraining bleek nodig omdat deze groep jeugdigen weinig verband ervaart tussen het eigen gedrag en de meegemaakte trauma’s. Verder hebben ze vaak het gevoel dat anderen niet te vertrouwen zijn. Ook zijn ze snel emotioneel ontregeld. Dit maakt dat er in een therapie regelmatig gekozen wordt voor stabilisatie in de vorm van herstel van het dagelijks leven. Deze stabilisatiefase blijkt belangrijk te zijn bij het motiveringsproces voor behandeling van trauma’s.

De auteurs hebben ervoor gekozen om een groepstraining te ontwerpen die als voordeel heeft dat jongeren erkenning en herkenning vinden bij leeftijdsgenoten met soortgelijke ervaringen, zonder dat al ingegaan wordt op traumaverwerking. Maar waaruit bestaat ‘Stapstenen’?

Een belangrijke vraag is natuurlijk hoe jongeren te motiveren voor deelname aan deze training. In de handleiding zijn hiervoor concrete zinnen te vinden die tijdens het intakegesprek gebruikt kunnen worden om hen te laten overwegen een inspanning aan te gaan voor het beperkte aantal van zeven groepsbijeenkomsten. De training is een duidelijk opmaat voor trauma-behandeling.
Vervolgens is het belangrijk om een goede therapeutische verbinding aan te gaan. Hierdoor hebben de jongeren het gevoel dat de trainer een adequaat idee heeft van de problemen en zorgen. Verder lijkt de behandelaar aan te sluiten bij hun gevoel waardoor ze zich erkend zien.

Als we dit vertalen naar stadia van gedragsverandering zou je kunnen zeggen dat deze jongeren nog in de precontemplatiefase zitten. Ze zijn er nog niet aan toe om een verandering door te maken. Er is veel weerstand en er is sprake van een defensieve opstelling (‘ik heb geen probleem, het zijn anderen die er een probleem van maken’). Om hen naar de volgende, de contemplatiefase te krijgen (‘misschien heb ik er wat aan, niet geschoten is altijd mis’) ligt de nadruk in de groepsbijeenkomsten op psycho-educatie over trauma. Verder wordt in de groep ingegaan op welke verschijningsvormen er bestaan van trauma’s en de impact hiervan. Zo gaat bijvoorbeeld bijeenkomst twee over slaapproblemen en bijeenkomst vier over dissociatie. Bij deze bijeenkomsten wordt geïnvesteerd in wat de voordelen van traumaverwerking zouden kunnen zijn. Verder bestaat de training uit een vaardigheidstraining om spanning te leren reguleren en problemen anders aan te pakken, plus cognitief gedragstherapeutische procedures en principes, zoals uitleg over het GGG-schema waardoor jongeren samenhang zien tussen gedachten, gevoelens en gedrag.

Duidelijk protocol
Bij elke groepsbijeenkomst horen werkbladen. Alle onderdelen hebben een zeer duidelijk geprotocolleerde aanpak. Mooi is hoe de laatste bijeenkomst over kwaliteiten focust op hoop voor de toekomst en de mogelijkheid om te veranderen. Er is een feestelijke afsluiting waarin de deelnemers een mooie kaart krijgen met een toepasselijke songtekst en een certificaat waarop iedere deelnemer een wens, compliment of herinnering schrijft.
Het afsluitende motto is zeer passend: ‘Het zou fijn zijn als deze training een steentje heeft bijgedragen aan jouw stap richting therapie. Therapie heeft pas kans van slagen als je zelf ook de stap ernaartoe wilt en kunt zetten.’
Daarnaast zijn er ook twee informatiebijeenkomsten voor ouders in de handleiding opgenomen. Hierin wordt uitleg gegeven over de groepstraining, over welke veranderingen mogelijk zijn en hoe ouders kunnen aansluiten bij hetgeen hun jongeren hebben geleerd. Het is uitdrukkelijk niet de bedoeling dat jongeren tijdens deze training al gebruik gaan maken van traumabehandelingen als EMDR of TG-CGT. Zij hebben juist deze training nodig om vervolgens effectief gebruik te kunnen maken van voornoemde traumatherapieën.

Hoewel dit boek met name geschreven is voor jongeren in de gesloten jeugdzorg, geeft het zeker ook mogelijkheden in een ambulante setting. Bepaalde onderdelen kunnen ook zo nodig individueel aangeboden worden.
Behandelaren worden geacht om met een tweedaagse train-de-trainer opleiding deze groepstraining te kunnen geven. Alleen al het lezen van deze handleiding geeft goede ideeën om motivatieprocessen op gang te krijgen bij jongeren met gedragsproblemen als gevolg van traumaklachten.
Nader onderzoek zal moeten uitwijzen of deze geprotocolleerde behandeling ter stabilisatie en motivatie van waarde zal zijn. Het valt de auteurs zeer te prijzen dat zij ingesprongen zijn op een behoefte. Deze handleiding geeft zowel jongeren als behandelaren duidelijke handvatten. Daarmee is niet gezegd dat behandeling makkelijk zal zijn. Er zal zeker met het oog op het responsiviteitsbeginsel – dat voorschrijft dat de vorm van de behandeling aansluit bij de motivatie, mogelijkheden en leerstijl van de cliënt en zijn directe omgeving – een vervolg op maat gemaakt moeten worden.

Om met de Nederlandse dirigent en violist Jaap van Zweden te spreken: ‘discipline geeft vrijheid’. In dit geval schept een goede basis van een gedegen geprotocolleerd aanbod de mogelijkheid dat er mee gespeeld kan worden om nog meer maatwerk te leveren – iets wat bij deze jongeren van grote noodzaak is.

Drs. Frank Buffing is als GZ-psycholoog/Cognitief Gedragstherapeut VGCt werkzaam bij de zorglijn Jeugd van De Waag, centrum voor ambulante forensische psychiatrie te Amsterdam. Email: fbuffing@dewaagnederland.nl.
Deze boekbespreking is eerder verschenen in het Tijdschrift Kinder- en Jeugdpsychotherapie, 2016, nummer 1.