Therapie kan terugval depressie halveren

Bij 39 tot 72 procent van de jongeren die een depressie of angststoornis hebben gehad, keert deze nog tijdens hun jeugd weer terug. Bij depressie werd deze terugval de helft lager wanneer de patiënten – na herstel – een psychologische behandeling begonnen, hun medicatie voortzetten, of een combinatie daarvan.

Dit blijkt uit onderzoek van GGZ Oost Brabant, Rijksuniversiteit Groningen en het Universitair Medisch Centrum van de Universiteit van Amsterdam waarvan de resultaten in mei 2022 werden gepubliceerd in de Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, JAACAP (Robberegt e.a., 2022). Promovenda en psycholoog Suzanne Robberegt en collega’s onderzochten of interventies voor jongeren de terugkeer van depressie en angst kunnen voorkomen. Behandeling bij een psycholoog of psychotherapeut, bijvoorbeeld preventieve cognitieve therapie (zie kader), verlaagt dus inderdaad de kans op terugval van depressie; of dit ook werkt om terugval te voorkomen bij angststoornissen, kon niet worden aangetoond.

Terugvalpreventie-interventies
De kans op terugval van depressie is 47 tot 72 procent en van angststoornissen 39 tot 58 procent. Een terugval heeft vaak negatieve gevolgen voor de jongere, bijvoorbeeld bij sociale contacten, schoolprestaties of werk. Onderzoek onder volwassenen wijst uit dat er effectieve behandelingen zijn die de kans op terugval van depressie of angst verlagen. Nog onbekend was of dit ook voor jongeren geldt. Robberegt onderzocht met een team onder leiding van professor Claudi Bockting (Universiteit van Amsterdam) of dit voor jongeren ook geldt. Uit een meta-analyse kwam in negen studies naar voren dat ‘terugvalpreventie-interventies’ de kans op depressieve terugval inderdaad verminderen bij jongeren. Een halfjaar tot zes jaar na psychologische interventies (eventueel gecombineerd met medicatie), is de kans op terugval ongeveer de helft lager. Ook na het gebruik van medicatie is er een lagere kans dat de depressie terugkomt binnen een halfjaar tot een jaar. De onderzoekers vonden alleen bewijs voor jongeren met depressie in het verleden. Naar jongeren met angst is te weinig onderzoek gedaan om een conclusie te trekken. Robberegt: “Het is opvallend dat we geen enkel gecontroleerd onderzoek vonden naar jongeren met angst in het verleden. Terwijl we weten dat angst regelmatig terugkeert of kan overgaan in een depressie. Het is daarom belangrijk om zowel angst als depressie te onderzoeken wanneer het gaat om terugvalpreventie.”

“Interventies moeten beter”
Ongeveer een derde van de patiënten met een depressie herstelt maar gedeeltelijk. Robberegt legt uit: “Het vervelende is dat deze mensen een hoger risico hebben om terug te vallen in een depressie. Daarnaast valt ongeveer 42 procent van de jongeren na terugvalpreventie-interventies alsnog terug in een depressie. Interventies gericht op volledig of deels herstelde mensen moeten daarom beter.”

Terugvalpreventie in Nederland
Terugvalpreventie van depressie en angst wordt wetenschappelijk onderzocht in het zogenoemde StayFine-onderzoek (en onder volwassenen de Herstel-studie). Het StayFine-onderzoek is het eerste Nederlandse onderzoek naar terugvalpreventie bij jongeren. Jongeren van 13 tot 21 jaar die angst of depressie hebben gehad en nu hersteld zijn, kunnen gratis de StayFine-app testen. De app is bedoeld als ‘zelfmanagement’ door behandelde patiënten. Zij kunnen met dit hulpmiddel op hun smartphone bijhouden hoe het met ze gaat en op maat gesneden oefeningen doen.

Verwijzen naar de app
Senior onderzoeker Yvonne Stikkelbroek (Universiteit Utrecht en GGZ Oost-Brabant en ook betrokken bij het onderzoek) roept psychotherapeuten en andere hulpverleners op om hun jonge angst- en depressiepatiënten na behandeling te verwijzen naar deze app. “Gelukkig herstellen de meeste, maar er is een grote kans dat de jongeren opnieuw klachten krijgen”, aldus Stikkelbroek. “Het StayFine-onderzoek brengt daar verandering in. Hulpverleners die een behandeling voor een angst- of depressieve stoornis bij adolescenten afronden kunnen hen voor een vervolg verwijzen naar de app. Daarmee kunnen ze regelmatig bijhouden hoe het gaat en aandacht schenken aan positieve ervaringen en gedachten. Ook kunnen ze oefenen met actief blijven, slaap, uitdagingen aangaan en goed voor jezelf zorgen. Het gebruik van de app wordt begeleid door ervaringsdeskundigen.” Voor meer informatie en aanmelden: zie www.stayfine.nl.

Gepersonaliseerde interventie
De app is gebaseerd op kortdurende preventieve cognitieve therapie (PCT) die effectief is gebleken bij het voorkomen van terugval in depressie bij volwassenen. Het team van Stikkelbroek onderzoekt of jongeren zich langer goed blijven voelen door het monitoren van depressie of angstklachten versus het monitoren in combinatie met een gepersonaliseerde interventie van tien weken via de app. Tot drie jaar na gebruik van de app worden jongeren gevolgd. Stikkelbroek: “Het onderzoek is ook belangrijk omdat er tot op heden nog geen bewezen effectieve methode is om herhaling van de klachten onder jongeren te voorkomen. Bovendien is de verwachting dat jongeren na herstel beter in staat zijn onderliggende factoren aan te pakken die tot de angst- of depressieve stoornis geleid hebben.”
Angst en depressie zijn wereldwijd de meest voorkomende psychische stoornissen, ook onder adolescenten. Een op de vijf krijgt er voor zijn eenentwintigste mee te maken.

Lees de volledige publicatie:

Robberegt, S. J., Brouwer, M. E., Kooiman, B. E., Stikkelbroek, Y. A., Nauta, M. H., & Bockting, C. L. (2022). Meta-Analysis: relapse prevention strategies for depression and anxiety in remitted adolescents and young adults. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry. https://doi.org/10.1016/j.jaac.2022.04.014

Yvonne Stikkelbroek was gastredacteur van het VKJP-tijdschrift Kinder & Jeugdpsychotherapie en maakte een themanummer over depressie.