Als lichaam en ziel gekwetst zijn

De veertiende wetenschappelijke conferentie van de VKJP – in januari 2019 te Soesterberg – was volgeboekt en oogstte positieve reacties van de deelnemers, een selecte groep VKJP-leden die in de gebruikelijke intieme sfeer zich verdiepten in een thema.

Dat thema was ditmaal: Als lichaam en ziel gekwetst zijn, over invloeden op de ontwikkeling van de hersenen, sociaal-emotioneel functioneren en opvoeding van het kind. Het voorzitterschap was beide congresdagen in handen van Ariëlle de Ruijter, oud-voorzitter van de vereniging.

Documentatiepagina
Op deze webpagina is de conferentie gedocumenteerd met samenvattingen, presentaties en meer. Aanvullingen worden geplaatst zodra ze beschikbaar zijn en reacties zijn van harte welkom, onderaan deze pagina.
VKJP’s Commissie Deskundigheidsbevordering kondigde de conferentie als volgt aan: “In ons vak worden wij voortdurend geconfronteerd met de kwetsuren van het kind van kinderen en hun ouders. Tijdens de veertiende Wetenschappelijke Conferentie van de VKJP worden recente wetenschappelijke inzichten verbonden met de praktijk van de kinder- en jeugdpsychotherapie.” De commissie gaf aan dat deze ‘kwetsuren’ door de sprekers vanuit verschillende perspectieven benaderd zouden worden en sprak de hoop uit op een levendige discussie. Gezien het enthousiasme van de deelnemers na afloop, mag worden aangenomen dat men hierin geslaagd is.

Interviews
Met twee van de sprekers, dr. Rafaële Huntjens en professor dr. Ramón Lindauer, zijn elders op deze website exclusieve interviews beschikbaar:

• interview met Rafaële Huntjens over dissociatieve identiteitsstoornis (DIS);

• interview met Ramón Lindauer over psychotherapeutische traumabehadeling bij kinderen.

De lezing van Rafaële Huntjens raakte het debat over de omstreden dissociatieve identiteitsstoornis (DIS). Om gediagnosticeerd te worden met een dissociatieve identiteitsstoornis moet er sprake zijn van ten minste twee verschillende identiteiten, elk met hun eigen gevoel, gedrag, manier van waarnemen en denken. Patiënten rapporteren daarbij zich vaak niet te herinneren wat er gebeurt als een andere identiteit de controle over het gedrag heeft. Er is zowel in de wetenschap en in de klinische en forensische praktijk veel debat rond de validiteit, oorzaak en behandeling van deze stoornis. Mede als gevolg van de discussie rond de validiteit van DIS ontbreken er tot op heden Nederland consensusrichtlijnen over de behandeling van dissociatieve stoornissen bij volwassenen en bij kinderen en adolescenten. Gedegen wetenschappelijk onderzoek kan helpen om een weg te vinden in deze discussie. Rafaële Huntjens gaf een overzicht van haar onderzoek op het gebied van dissociatieve stoornissen en de toepassing van schematherapie bij deze groep patiënten. Lees meer.

Bekijk de diapresentatie van Rafaële Huntjens – alleen voor VKJP-leden.

Dr. Rafaële J. C. Huntjens is associate professor experimentele psychopathologie en klinische psychologie aan de Rijksuniversiteit Groningen.

In onze dagelijkse kinder- en jeugdpsychotherapiepraktijk worden we geconfronteerd met kinderen, jongeren en hun ouders, die kort- of langdurend uit hun evenwicht zijn door het meemaken van stressvolle en traumatische ervaringen. Hoe dat ‘uit evenwicht zijn’ er uitziet en hoe lang dat duurt, heeft te maken met allerlei risico- en beschermende factoren in het psychologische, sociale en biologische domein. De kinder- en jeugdpsychotherapeut probeert dit evenwicht weer te herstellen.
In de presentatie ging Lindauer in op het biologische domein en de volgende vragen, aan de hand van de recentste wetenschappelijke literatuur op dit gebied en de resultaten van eigen wetenschappelijk onderzoek, beantwoorden: wat zijn de biologische gevolgen van stress en trauma op de ontwikkeling van kinderen en jongeren? Wat kunnen ouders doen om dit biologische herstel te bevorderen? Welke rol speelt de kinder- en jeugdpsychotherapeut daarbij? Hoe kan de psychotherapeut deze biologische kennis gebruiken in de dagelijkse praktijk? Is met biologische markers te voorspellen welke kinderen en jongeren wel of niet profiteren van de behandeling? Lees meer.

Professor dr. Ramón J.L. Lindauer is verbonden aan het Amsterdam UMC en De Bascule.
Bekijk de diapresentatie van Ramón Lindauer.

Kindermishandeling laat diepe sporen achter in gedrag, cognities en het brein. Waarom zijn sommige ouders geneigd om hun kinderen hard aan te pakken of te verwaarlozen, terwijl andere ouders in dezelfde omstandigheden daartoe niet overgaan? Welke rol spelen genetische bagage, ervaringen met mishandeling in de kinderjaren, gehechtheidsrepresentaties, en neurobiologische kwetsbaarheden van de ouders? En welke mogelijkheden hebben we om kindermishandeling te voorkomen, of de gevolgen ervan te verminderen? 

Marinus H. van IJzendoorn is hoogleraar algemene en gezinspedagogiek bij het Department of Psychology, Education and Child Studies, Erasmus University Rotterdam; Wellcome Trust Visiting Professor in de Applied Social Sciences Group, School of Clinical Medicine, University of Cambridge, Groot-Brittannië; en emeritus hoogleraar aan de Universiteit Leiden.
Bekijk de diapresentatie van Marinus van IJzendoorn

Mentaliseren bevorderende therapie is aanvankelijk ontwikkeld als evidence-based behandeling voor patiënten met een borderline persoonlijkheidsstoornis, doch heeft tegenwoordig een veel breder toepassingsgebied. De laatste theoretische inzichten wijzen, behalve op het belang van gehechtheid en epistemisch vertrouwen, naar de rol van psychologische veerkracht in het voortbestaan van de psychopathologie. Dit geeft handvatten voor in de behandelkamer.

Yvonne A.M. Noij is werkzaam als psychotherapeut en systeemtherapeut bij Transparant, centrum voor geestelijke gezondheidszorg in Leiden. Ze is RINO-docent en supervisor. Haar specialisatie is de combinatie van trauma, persoonlijkheidsproblematiek en systeemtherapie.

Als de wereld te moeilijk wordt kun je jezelf uitschakelen. Dat is een krachtige manier om ernstig trauma te overleven, maar het is ook een manier die kinderen later – als ze in situaties komen die niet meer bedreigend zijn – ernstig kan belemmeren. Hoe kun je als kind in de wereld blijven zonder erdoor overweldigd te worden, zonder jezelf te hoeven uitschakelen? Vinke ging daarop in tijdens deze workshop en besteedde aandacht aan de behandeling van dissociatie bij adoptie- en en pleegkinderen.

Dr. Anneke Vinke is orthopedagoog, met als specialisatie opvoedings- en gedragsproblemen bij jonge kinderen en met name adoptie en pleegkinderen. Vinke werkte als wetenschappelijk onderzoeker bij de Universiteit Utrecht, waar ze in 1999 promoveerde op een proefschrift over adoptie. In 2006 richtte ze de Adoptiepraktijk in Bilthoven op. Ze is coördinator voor de opleiding sensorimotor psychotherapy.
Bekijk de diapresentatie van Anneke Vinke.
Literatuur.

Een op de twee kinderen maakt voor het achttiende levensjaar een of meer schokkende gebeurtenissen mee. Direct of als getuige. Bij een deel van deze kinderen stagneert de verwerking van de schokkende gebeurtenis. Zij ontwikkelen een posttraumatische stressstoornis (PTSS). Er zijn gelukkig effectieve behandelingen voor kinderen en jongeren met PTSS. Bijvoorbeeld traumagerichte cognitieve gedragstherapie in verschillende vormen maar met één gemeenschappelijke component: kinderen en jongeren worden geconfronteerd met hun angstige herinneringen in plaats van dat ze deze vermijden. Maar is deze exposure voldoende? Wat als de omgeving van het kind, met de beste bedoelingen, angstopwekkende situaties uit de weg gaat, bijvoorbeeld vanwege eigen angsten of uit bescherming van het kind? En is het systeem voldoende in staat om het kind te steunen wanneer het zijn traumaverhaal deelt?
In deze workshop gaf Lotte Hendriks een korte inleiding over het toepassen van exposure-technieken bij kinderen en jongeren met PTSS waarbij verschillende vormen aan bod kwamen: imaginaire exposure, exposure door middel van tekeningen en exposure in vivo. Vervolgens werd uitgebreider stilgestaan bij hoe ouders betrokken kunnen worden bij de PTSS-behandeling met als doel het opheffen van vermijding binnen het systeem en een adequate sociale steunreactie voor het kind wanneer er gesproken wordt over het trauma. Tot slot presenteerde Hendriks de onderzoeksresultaten van een kortdurende intensieve exposure-behandeling bij jongeren met PTSS na meervoudig interpersoonlijk trauma.

Lotte Hendriks is gezondheidszorgpsycholoog in opleiding tot specialist bij Pro Persona. Ze is als promovenda verbonden aan de Radboud Universiteit en doet onderzoek naar de effectiviteit van kortdurende intensieve exposurebehandelingen bij adolescenten en volwassenen met PTSS na meervoudig interpersoonlijk trauma en ziet deze patiënten ook dagelijks in haar behandelkamer. Hendriks is als docent werkzaam bij het Radboud Centrum Sociale Wetenschappen voor het vak Complexe PTSS.

Bekijk de diapresentatie van Lotte Hendriks – alleen voor VKJP-leden.

Hanna Stolper, gz-psycholoog bij Dimence, kon helaas wegens ziekte niet aanwezig zijn. Haar lezing zou gaan over het ontstaan en herkennen van dissociatie en dissociatieve identiteitsstoornis (DIS) bij jonge mensen.